Kolegium księży komunistów w Węgrowie

---

Historia

I Rzeczpospolita

Budynek w stylu późnobarokowym, którego projektantem był Jan Reisner, powstał na zlecenie Jana Dobrogosta Krasińskiego i został oddany do użytku dla przybyłych do Węgrowa księży komunistów w latach 1708-1712. Mieścił się w nim nie tylko seminariów duchownych, ale również szkoła średnia, która w okresie działalności Komisji Edukacji Narodowej pełniła rolę podwydziałową. Dzięki KEN, liczba uczniów wzrosła do ponad 250, a wśród nich byli głównie zarówno mieszkańcy Węgrowa, jak i uczniowie z innych województw, takich jak mazowieckie, podlaskie oraz trochę z brzeskiego, litewskiego, rawskiego i płockiego. Spis zawierał około 850 nazwisk, w dużej części synowie mazowiecko-podlaskiej szlachty (w tym rodziny Roguskich, Wojewódzkich, Polkowskich, Zalewskich i Zawadzkich).

W latach 1782-1793 odbyło się jedenaście wizyt Generalnych Wizytatorów KEN, w tym wizyty Grzegorza Piramowicza. Mimo że szkołę oceniano głównie negatywnie (w latach 1785 i 1791), Piramowicz wydał korzystną ocenę w 1782 roku. Brak reakcji na zalecenia KEN mogli być wynikiem silnej pozycji komunistów oraz wsparcia Michała Jerzego Poniatowskiego, biskupa płockiego, który często odwiedzał Węgrów. W 1786 roku prefektem szkoły został ksiądz Felicjan Anchigierski, specjalizujący się w matematyce.

Królestwo Polskie

W okresie Królestwa Polskiego zarządzanie placówką spoczywało na rektorze. Od 1800 do 1831 funkcję tę pełnił proboszcz węgrowski, ksiądz Jakub Białobrzeski, który jednocześnie był prefektem szkoły. Jego zastępcą był wicerektor, ksiądz Mateusz Jasiński. Wówczas w szkole pracowało trzech profesorów, w tym księża: Wojciech Pawiński, Jan Lipka oraz Teofil Bernard. W 1830 roku status profesora uzyskali również nowi nauczyciele, tacy jak ksiądz Ignacy Jemielity czy ksiądz Jan Matelski. W miarę upływu lat, placówka poszerzała swoją bibliotekę, która w 1824 roku liczyła 211 ksiąg, a do 1830 roku wzrosła do 542 tomów, co znacząco przyczyniało się do wzrostu poziomu edukacji.

Mimo progresywnego wzrostu, jakość nauczania wciąż pozostawała poniżej oczekiwań. Kiedy placówka uzyskała status gimnazjum, wśród absolwentów znaleźli się notable jak Tomasz Ujazdowski oraz Jan Karol Chądzyński, co świadczyło o renomie szkoły.

Upadek

W wyniku działań władz carskich, Kolegium zostało zlikwidowane. W 1833 roku zamknięto szkołę podwydziałową, a w 1836 seminarium duchowne. Usunięcie księży z Węgrowa, które miało miejsce w 1833 lub 1839 roku, było częścią represji po powstaniu listopadowym, w którym bartolomici odegrali aktywną rolę. Nakaz zamknięcia wydał 9 kwietnia 1836 roku biskup podlaski, Jan Marceli Gutkowski. Biblioteka została przekazana do seminarium w Janowie Podlaskim, a opuszczone budynki szybko popadły w ruinę z powodu braku względu na ich substancję budowlaną. Remonty miały miejsce tylko częściowo w drugiej połowie XIX wieku, a po II wojnie światowej obiekty zostały gruntownie przebudowane dla potrzeb różnorodnych instytucji miejskich, z największymi zmianami w północnym skrzydle budynku.

Okupacja niemiecka i PRL

W trakcie niemieckiej okupacji budynek główny został zaadoptowany na siedzibę żandarmerii. W latach 1944-1950 w piwnicach kompleksu znajdował się areszt Urzędu Bezpieczeństwa, gdzie przetrzymywano oraz brutalnie przesłuchiwano wielu działaczy ruchu niepodległościowego. Istnienie takiego obiektu upamiętnia zespół tablic, w tym jedną poświęconą Witoldowi Pileckiemu oraz drugą Stanisławowi Ostwindowi-Zuzdze, umieszczoną od strony ul. Kościelnej.

Czasy współczesne

Współcześnie, budynek wrócił pod zarząd Kościoła katolickiego, co oznacza nowy rozdział w jego historii, związany z rewaloryzacją oraz dalszym wykorzystaniem w duchowym i społecznym kontekście.

Teatr

W okresie początkowego funkcjonowania tej instytucji edukacyjnej, wysoki standard nauczania był potwierdzony przez zaangażowanie uczniów w sztukę teatralną. W 1758 roku, 23 czerwca, miała miejsce premiera pięcioaktowej tragedii pt. „Pielgrzymowanie w Domu” w roli głównej – Aleksego, która ukazywała zaślepienie świata, i spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem przez publiczność.

Rok później, 12 lipca 1759, na scenę trafiła kolejna imponująca inscenizacja – pięcioaktowa tragedia pod tytułem „Dzielność Obietnic Boskich żadnym przemysłem ludzkim Nieprzekonaną” w Henryku, Synu Dipolda Feldmarszałka Cesarstwa Zachodniego.

Wszystkie młodzieżowe przedstawienia były starannie przygotowywane pod poziomem artystycznym profesora retoryki, Feliksa Belewskiego, co niewątpliwie przyczyniło się do rozwoju talentów aktorskich i teatralnych wśród uczniów.

Architektura

W historii kolegium księży komunistów w Węgrowie, architektura odgrywa kluczową rolę, a jej sylwetka jest znakiem rozpoznawczym tego miejsca. Do dzisiejszych czasów przetrwała część czworobocznej zabudowy, w tym skrzydło przylegające do ulicy Kościelnej oraz fragmenty innych skrzydeł od ulic Strażackiej i Mickiewicza, a także jedna wieża z barokowym hełmem.

Cały kompleks został zaprojektowany z myślą o optymalnym wsparciu procesu edukacji młodzieży w duchu katolickim. Zabudowania miały formę czworoboku, z wieżyczkami na każdym z narożników, każda z nich była zakończona blaszanym hełmem oraz iglicą.

We wnętrzu obiektów znajdowały się rozmaite przestrzenie, takie jak sale biblioteczne, wykładowe oraz gospodarcze. W sumie istniało 35 pokoi mieszkalnych przeznaczonych dla seminarzystów.

Na dziedzińcu kolegium w dwudziestoleciu międzywojennym wzniesiono plebanię w stylu dworkowym, która, co istotne, przetrwała do współczesności. Architektoniczne detale oraz funkcjonalność budynków wciąż wzbudzają zainteresowanie i są świadectwem przemyślanego planowania przestrzennego tego wyjątkowego miejsca.

---

Oceń: Kolegium księży komunistów w Węgrowie

---